Net heb ik, na het lezen van de laatste pagina van Napoleon van Bart Van Loo, het boek dichtgeslagen. Een indrukwekkend werk dat me meenam van de Franse Revolutie tot aan de verbanningen van Napoleon op Elba en Sint-Helena. Wat me vooral bijbleef, is hoe de geschiedenis zich soms lijkt te herhalen in het dagelijks leven.
Van Loo schetst in rijk detail het levensverhaal van Napoleon Bonaparte: geboren op Corsica, opgegroeid in het revolutionaire Frankrijk, en al op jonge leeftijd militair wonderkind. Hij steeg razendsnel door de rangen, kroonde zichzelf tot keizer, hervormde Europa, maar overspeelde keer op keer zijn hand. Van Austerlitz tot Waterloo: tussen geniale overwinningen en rampzalige veldtochten slingert zijn nalatenschap. Zijn opmars werd uiteindelijk zijn val. Eerst verbannen naar Elba, even terug voor de ‘100 dagen’, en na de nederlaag bij Waterloo definitief verbannen naar het eenzame Sint-Helena, waar hij zes jaar later overleed.
Wat het boek ook sterk maakt, is de aandacht voor de mensen rondom Napoleon. Zijn belangrijkste medestander was zonder twijfel Michel Ney, de ‘bravest of the brave’, die hem loyaal bleef tot het bittere eind – en dat met de kogel moest bekopen. Charles-Maurice de Talleyrand, Napoleons diplomaat met slangencharme, wisselde op het juiste moment van kamp en bleef overal overeind – een meester in het politieke overleven. Aan de overzijde van het slagveld stonden namen als Arthur Wellesley, de hertog van Wellington, strak in de Britse plooi maar ijskoud effectief bij Waterloo. En Tsaar Alexander I, mystiek, eigengereid, maar cruciaal in de coalitie die Napoleon uiteindelijk ten val bracht. Het zijn allemaal figuren die niet misstaan in een moderne serie over macht, strategie en verraad. Ze vormden samen het theater waarin Napoleon de hoofdrol speelde, maar zeker niet de enige speler was.
Twee anekdotes met betrekking tot de Nederlanders die voor mij uit het boek sprongen:
- De bevroren vloot bij Den Helder (1795): Tijdens een strenge winter lag een Nederlandse vloot vast in het ijs bij Den Helder. Franse cavalerie, te paard, benaderde de schepen over het ijs en wist ze zonder slag of stoot over te nemen. Een unieke gebeurtenis in de militaire geschiedenis, waarbij een vloot werd ‘veroverd’ door ruiters.
- De oversteek bij de Berezina (1812): Tijdens de terugtocht uit Rusland stond Napoleon voor de uitdaging om de bevroren Berezina-rivier over te steken, terwijl Russische troepen naderden. Dankzij de inzet van Nederlandse pontonniers, onder wie helden die vaak anoniem bleven, werden in ijskoud water bruggen gebouwd die de oversteek mogelijk maakten. Velen van hen overleefden dit niet, maar hun heldhaftige daad redde een groot deel van het Franse leger.
Wat me tijdens het lezen vooral aan het denken zette: hoe vaak ik in het dagelijks leven – en zeker ook in het verenigingsleven – dezelfde types tegenkom. Mannetjes (en ja, soms ook vrouwtjes) die koste wat het kost de boel naar hun hand willen zetten. Ze laten een organisatie achter zonder ziel, maar wel met de illusie van controle. Mensen met een eigen visie worden aan de kant geschoven, geminimaliseerd of gewoon weggewerkt. Ondertussen worden de ja-knikkers naar voren geschoven, want zo hou je de macht natuurlijk stevig in eigen handen.
Maar de geschiedenis leert ook: niets is blijvend. Soms volgt er tóch een nieuwe revolutie, of gewoon wat gezond voortschrijdend inzicht. Dan ziet men ineens in dat men de verkeerde leider is gevolgd, en wordt – met vallen en opstaan – iets opgebouwd dat recht doet aan waar het ooit allemaal om begon.
Het lezen van dit boek was geen lichte kost; het vergde doorzettingsvermogen. Maar het bood me ook waardevolle inzichten en parallellen met situaties die ik vandaag de dag zie. Mensen die zich keizer wanen in directiekamers of sportkantines – ze zijn er nog steeds. Een aanrader voor wie tegen een stootje kan. Maar doe jezelf een plezier: begin er niet aan vlak voor het slapengaan.
